Όταν ζητήθηκε από μικρά αγόρια και κορίτσια να ζωγραφίσουν έναν επιστήμονα (draw a scientist – στα αγγλικά δεν υπάρχει γένος) σε μια μελέτη πριν από αρκετές δεκαετίες, τα αποτελέσματα αποκάλυψαν μια εκπληκτική προκατάληψη: από τα σχεδόν 5.000 σχέδια που συλλέχθηκαν από το 1966 μέχρι το 1977, μόλις τα 28 απεικόνιζαν γυναίκες επιστήμονες. Το 99,4% απεικόνιζαν έναν άνδρα επιστήμονα.
Μετά τη συγκλονιστική αποκάλυψη, η μελέτη επαναλαμβάνεται κάθε μερικά χρόνια (80 συνολικά έχουν πραγματοποιηθεί σε όλο τον κόσμο) με τα παιδιά πλέον να απεικονίζουν όλο και πιο συχνά μία γυναίκα επιστήμονα: το 2016 το 28% ήταν «γυναικεία πορτρέτα», με τη μεγάλη ωστόσο πλειονότητά τους να προέρχεται από ένα κοριτσίστικο χέρι.
Τα τελευταία αποτελέσματα των σκίτσων αντικατοπτρίζονται και στην πραγματικότητα. Οι γυναίκες, όπως δείχνουν οι μελέτες, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να εγγραφούν σε πολλούς από τους τομείς της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM). Οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν μόνο το 28% των πτυχιούχων μηχανικών και το 40% των πτυχιούχων στην επιστήμη των υπολογιστών, ενώ σε τομείς όπως η τεχνητή νοημοσύνη μόνο 1 στους 5 επαγγελματίες είναι γυναίκα.
Τα παραπάνω νούμερα μοιάζουν αδιανόητα, αν λάβουμε υπόψη ότι τα κορίτσια τα καταφέρνουν εξίσου καλά ή καλύτερα από τα αγόρια στις φυσικές επιστήμες και τα μαθηματικά σε τυποποιημένα τεστ όπως το PISA (Πρόγραμμα για τη Διεθνή Αξιολόγηση Μαθητών) ή το TIMSS (Τάσεις στη διεθνή μελέτη μαθηματικών και επιστημών). Η προκατάληψη, παρότι βαίνει μειούμενη, παραμένει, οπότε είναι σημαντικό να προσδιοριστούν και να αντιμετωπιστούν οι κύριοι παράγοντες που αποτρέπουν τα κορίτσια και τις γυναίκες από το να ακολουθήσουν σταδιοδρομία στην επιστήμη.
Πώς μπορεί όμως να ανοίξει περισσότερο αυτό το… μονοπάτι; Να καταργηθούν οι προκαταλήψεις που εμποδίζουν τα κορίτσια να ονειρεύονται μια καριέρα στην επιστήμη;
Τα πρώτα βήματα αφορούν την εκπαιδευτική διαδικασία. Ακόμα και σήμερα, το εκπαιδευτικό υλικό απεικονίζει άνδρες ως παραδείγματα επαγγελματιών, όπως μηχανικούς και επιστήμονες, ενώ οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να απεικονίζονται ως δάσκαλοι, νοσοκόμες κ.λπ. Στις νεαρές ηλικίες που διαμορφώνονται οι πρώτες φιλοδοξίες είναι σημαντικό να υπάρχει ποικιλία στην εκπροσώπηση και στους πρότυπα. Η ενίσχυση των προγραμμάτων επιστημονικών σπουδών και η σύνδεσή τους με καταστάσεις του πραγματικού κόσμου (χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων διαδραστικές εμπειρίες) εκτιμάται ότι θα ελκύσει περισσότερο -από τη χρήση παραδοσιακών μεθόδων- τα κορίτσια. Σ’ αυτή τη διαδικασία γονείς, δάσκαλοι και καθηγητές πρέπει να είναι σύμμαχοι, υποστηρίζοντας έγκαιρα και έμπρακτα το ενδιαφέρον ενός κοριτσιού για τις επιστήμες.
Η ανάγκη για υποστήριξη βέβαια δεν σταματάει στην περίοδο του σχολείου, αλλά επεκτείνεται και κατά τη διάρκεια των σπουδών, όπως και στα πρώτα χρόνια επαγγελματικής απασχόλησης. Οι άνδρες συνάδελφοι πρέπει να είναι σύμμαχοι, καθώς η κατάργηση των στερεοτύπων για το φύλο αφορά και ωφελεί όλους. Χαρακτηριστικά, έρευνες δείχνουν ότι οι γυναίκες μηχανικοί ήταν πιο πιθανό να εξελιχθούν σε partners (εταίρους) ή ανώτερα στελέχη, όταν έλαβαν υποστήριξη από άνδρες μέντορες, ενώ βέβαια είναι σημαντική μπορεί να αποδειχτεί η δέσμευση ενός ευρύτερου οικοσυστήματος και του ιδιωτικού τομέα, παρέχοντας οικονομική υποστήριξη μέσω υποτροφιών, δικτύων, επιχορηγήσεων και άλλων πρωτοβουλιών.
Επιπρόσθετα, οι οργανισμοί και οι εταιρείες θα πρέπει να αφαιρέσουν τα εμπόδια στην επαγγελματική διαδρομή των γυναικών, βελτιώνοντας τις προοπτικές απασχόλησης και τις πολιτικές διατήρησης του γυναικείου, επιστημονικού δυναμικού. Τέτοιες πολιτικές περιλαμβάνουν τη δυνατότητα ευέλικτης εργασίας, την υποστήριξη παιδικής μέριμνας, της οικογενειακής άδειας μετ’ αποδοχών, όπως βέβαια και την ισότιμη μεταχείριση ανδρών και γυναικών σε επίπεδο αμοιβών.
Η αλλαγή νοοτροπίας και η δημιουργία ενός πιο υποστηρικτικού οικοσυστήματος στα σπίτια, τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τους χώρους εργασίας που υποστηρίζονται από θεσμικές αλλαγές και στοχευμένες πολιτικές είναι σίγουρα μια πολύπλοκη διαδικασία, που προϋποθέτει ένα συνδυασμό βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων μέτρων. Όμως, οι κοινωνίες δεν έχουν την πολυτέλεια να χάσουν τη συνεισφορά εκατομμυρίων κοριτσιών και γυναικών στην καινοτομία, στις επιστήμες και την τεχνολογία.
