Τα 30 χρόνια που μεσολάβησαν από τον πόλεμο του Κόλπου ως την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο, έφεραν ραγδαίες αλλαγές στην τρόπο που ενημερωνόμαστε. Βασική πηγή μας δεν είναι πια μόνο τα παραδοσιακά media. Τα αλματώδη βήματα της τεχνολογίας, η καθιέρωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η δυνατότητα που δίνεται στον καθένα μας να γίνεται ο ιστορικός της στιγμής μέσα από το κινητό του, τα άλλαξαν όλα. Μέσα σε τρεις δεκαετίες περάσαμε από τον «πόλεμο του CNN» στον «πόλεμο του TikTok». Το 1991, το αμερικάνικο ειδησεογραφικό δίκτυο μετέδιδε σε ζωντανή μετάδοση 24 ώρες το 24ωρο όσα συνέβαιναν στη Μέση Ανατολή, πια παρακολουθούμε τις πολεμικές ανταποκρίσεις ακόμα και μέσα από τα «έξυπνα» κινητά των στρατιωτών.
Αν κάτι αναδεικνύεται πάντως, παρόλη την τεχνολογική εξέλιξη και τις μεγαλύτερες δυνατότητες κάλυψης, είναι ότι η ανάγκη για πληροφόρηση από αξιόπιστες πηγές είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Άλλωστε, ένας από τους πιο κοινούς τίτλους που διαβάζουμε εδώ και μήνες στα εγκυρότερα ΜΜΕ παγκοσμίως σχετικά με την Ουκρανία είναι ο εξής: «Ο Πόλεμος των Fake News». Μια παράλληλη αναμέτρηση που διεξάγεται στο Ίντερνετ, εκεί που κάθε πλευρά δεν προσπαθεί απλά να ελέγξει την αφήγηση αλλά και – γιατί όχι;- να την κατασκευάσει. Τα παραδείγματα είναι ήδη πάρα πολλά: παραχαραγμένες φωτογραφίες, στιγμιότυπα από σετ πολεμικών ταινιών, «ειδήσεις» που η μία μετά την άλλη αποδεικνύονται hoaxes.
Ακόμα και deep fakes. Ο όρος αναφέρεται σε έναν από τους πιο εξελιγμένους τρόπους παραχάραξης της πραγματικότητας προς όφελος της προπαγάνδας. Κι έναν από τους πιο εφιαλτικούς επίσης. Πρόκειται για βίντεο ψηφιακά επεξεργασμένα έτσι ώστε να παραλλάξουν εικόνα και λόγο εμφανίζοντας πρόσωπα να λένε πράγματα που δεν έχουν πει ποτέ ή/και να βρίσκονται σε μέρη που δεν έχουν βρεθεί ποτέ. Υπάρχουν διάφορες εφαρμογές που μπορείς να κατεβάσεις στο κινητό και να φτιάξεις υποτυπώδη deep fakes αλλάζοντας το πρόσωπό σου, για να αστειευτείς με τους φίλους σου. Ωστόσο όταν βλέπεις παραλλαγμένα βίντεο π.χ. με πολιτικούς να κάνουν δηλώσεις που δεν έχουν κάνει ποτέ, τότε η κατάσταση κρίνεται επικίνδυνη. Θύματα των deep fakes έχουν πέσει στο παρελθόν ο Μπαράκ Ομπάμα, ο Ντόναλντ Τραμπ, ο Τομ Κρουζ, ακόμα κι ο ίδιος ο ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζάκερμπεργκ.
Άλλωστε, στην πολύπλοκη εποχή μας με τις κρίσεις που διαδέχονται η μία την άλλη, είναι έντονη η ανάγκη των ανθρώπων, ειδικά μέσα σε αυτήν τη συνθήκη υπερπληροφόρησης να πιστέψουν αυτό που τους βολεύει, γεγονός που παρατηρήσαμε σε δύο από τα κορυφαία πολιτικά ορόσημα της περασμένης δεκαετίας: το Brexit και την εκλογή Τραμπ.
Κι όμως, όσο κι αν μοιάζει όλο αυτό το σκηνικό με δυστοπία, η τεχνολογία δεν ήταν ποτέ το πρόβλημα. Η χρήση της από τον ανθρώπινο παράγοντα πάντα καθορίζει το αποτέλεσμα. Οι τεχνολογικές δυνατότητες παρέχουν τα εργαλεία για την παραχάραξη της πραγματικότητας, αλλά και τα αντίστοιχα και για την εξουδετέρωση της και την αποκάλυψη της αλήθειας. Η τεχνολογία μάς δίνει τη δυνατότητα να κάνουμε debunking σε όσα διαβάζουμε, βλέπουμε ή ακούμε κάνοντας προσωπικό fact checking, φιλτράροντας και συγκρίνοντας τις πήγες αλλά κι ευνοώντας τη «δημοσιογραφία των πολιτών» που πιέζει media και πολιτικούς για λογοδοσία.
Η Ιστορία δε γράφεται πια στην οθόνη της τηλεόρασης. Γράφεται στις δικές μας οθόνες, όλων μαζί και στου καθενός ξεχωριστά.
