Το 2023 η Σουηδία αναμένεται να αποτελέσει την πρώτη χώρα στον κόσμο που θα εξαλείψει τη χρήση μετρητών στην οικονομία της. Τα δέκα τελευταία χρόνια η χώρα έχει καταφέρει να μειώσει τη χρήση των μετρητών μόλις στο 6% μέχρι το τέλος του 2020, περιορίζοντάς τη μόνο σε μικροπληρωμές, οι οποίες πραγματοποιούνται κατά βάση από τους πολίτες τρίτης ηλικίας, Μάλιστα, ο αριθμός των συναλλαγών που πραγματοποιούνται με «κανονικό χρήμα» αντιστοιχεί μόλις στο 1% του συνόλου των συναλλαγών που πραγματοποιούνται στη χώρα.
Η Σουηδία βέβαια δεν είναι η μόνη χώρα που θέλει να υιοθετήσει πλήρως το ψηφιακό χρήμα. Ανάλογα σχέδια, είτε οργανωμένα, είτε λόγω των καταναλωτικών συνηθειών, συναντάμε στη γειτονική Φινλανδία, την Αγγλία, την Νότιο Κορέα, την Κίνα, αλλά και την Αυστραλία.
Τριάντα χρόνια μετά την είσοδο της ηλεκτρονικής τραπεζικής στη ζωή μας η τάση προς μια «κοινωνία χωρίς μετρητά» διαδίδεται όλο και πιο έντονα σε ολόκληρο τον κόσμο. Ακόμα και σε κράτη, στα οποία οι καταναλωτές έδειχναν χαρακτηριστική υστέρηση στη χρήση ηλεκτρονικών συναλλαγών ή πιστωτικών και χρεωστικών καρτών, η χρήση χαρτονομισμάτων και νομισμάτων παρουσιάζει σημαντική πτώση. Αυτό ενισχύθηκε ιδιαίτερα τα δύο τελευταία χρόνια με την εμφάνιση της πανδημίας και των μέτρων περιορισμού για την προστασία του πληθυσμού. Πλέον, δεν είναι λίγοι, ειδικοί και μη, που εκτιμούν ότι ακόμα και μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες θα εκλείψει παντελώς η χρήση των μετρητών, ως αποτέλεσμα των νέων συνηθειών, αλλά και της αλλαγής γενιών στον πληθυσμό.
Ο κομβικός ρόλος της τεχνολογίας
Κομβικό ρόλο στη μετάβαση προς τις κοινωνίες χωρίς μετρητά παίζει η εξέλιξη της τεχνολογίας. Οι τεχνολογικές υποδομές όλων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων «άνοιξαν την πόρτα» στη χρήση του ηλεκτρονικού χρήματος. Τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε και στην ασφάλεια των ηλεκτρονικών συναλλαγών, τόσο στις Τράπεζες όσο και στα ηλεκτρονικά καταστήματα, που με τη σειρά της εμπέδωσε το αίσθημα ασφάλειας στους καταναλωτές.
Παράλληλα, πλατφόρμες, όπως το PayPal, που διευκόλυναν τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, αλλά και ηλεκτρονικές Τράπεζες όπως η Ν26, η Revolut και αρκετές ακόμα από τον ευρύτερο χώρο του fintech ήρθαν να προσφέρουν επιπλέον λύσεις στους καταναλωτές. Κλειδί στις εξελίξεις αναδεικνύεται και το smartphone, το οποίο σταδιακά αντικαθιστά τις πλαστικές κάρτες, πιστωτικές και χρεωστικές, παρέχοντας την ευχέρεια στους χρήστες να πραγματοποιούν ανέπαφες συναλλαγές. Υπηρεσίες, όπως το Apple Pay, το Google Pay, είναι πλέον δημοφιλείς σε όλο τον κόσμο, παρέχοντας τη δυνατότητα στους χρήστες να είναι συνδεδεμένοι με τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς και να πραγματοποιούν τις πληρωμές τους.
Το επόμενο βήμα, που ενδεχομένως να δώσει και τη χαριστική βολή στη χρήση των μετρητών είναι η ιδέα του ψηφιακού νομίσματος (όχι του κρυπτονομίσματος). Το είδαμε να υλοποιείται αρχικά από ιδιωτικές εταιρείες (ένα τέτοιο είναι το Ant του κινεζικού κολοσσού Alibaba) και πλέον έχει μπει (ή εξετάζεται να μπει) στην ατζέντα κρατών. Η Κίνα είναι ένα από τα κράτη που πρωτοστατούν, ενώ και η Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνει ανοικτή στην ιδέα της δημιουργίας του ψηφιακού ευρώ.
Το τοπίο στην Ελλάδα
Στη χώρα μας, μέχρι σχετικά πρόσφατα, δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη η χρήση του πλαστικού χρήματος. Βέβαια δεν είναι η μόνη, ανάλογη στάση συναντούσαμε σχεδόν στο σύνολο του ευρωπαϊκού νότου. Ωστόσο, στην τελευταία εξαετία δύο γεγονότα άλλαξαν εντελώς την κατάσταση. Αρχικά ήταν οι κεφαλαιακοί έλεγχοι (capital controls) που επιβλήθηκαν το 2015, μέτρα τα οποία από τη φύση τους λειτουργούν περιοριστικά στη χρήση των μετρητών και εν συνεχεία, το 2020 όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, η πανδημία.
Αν και τα μετρητά συνεχίζουν να κυριαρχούν στις συναλλαγές που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Τράπεζας, η αξία των συναλλαγών τους είχε πέσει στο τέλος του 2019 (πριν δηλαδή από την Covid-19) στο 62% από το 75% που ήταν το 2016. Μια πτώση, που αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες που καταγράφονται στην Ευρωζώνη. Όσο το ελληνικό κοινό εκπαιδεύεται καθημερινά στη χρήση ηλεκτρονικού χρήματος και το νεανικό κοινό, που είναι πιο εξοικειωμένο με την τεχνολογία, μπαίνει πιο ενεργά στην οικονομία είναι σχεδόν βέβαιο ότι η χρήση των μετρητών θα παρουσιάζει κάμψη.
Οφέλη και αντίλογος
Η μετάβαση σε μια κοινωνία χωρίς μετρητά έρχεται με σημαντικά οφέλη. Σύμφωνα με τους υπέρμαχους της ιδέας, πέρα από τα υγειονομικά οφέλη που αναδείχθηκαν με την πανδημία, ο περιορισμός των μετρητών θα περιορίσει το φαινόμενο της παραοικονομίας αλλά και του ξεπλύματος χρημάτων από παράνομες δραστηριότητες. Παράλληλα, θα έχει ως αποτέλεσμα να βελτιωθούν υπηρεσίες εξυπηρέτησης των καταναλωτών, καθώς επιχειρήσεις και χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί θα έχουν στη διάθεσή τους αρκετά δεδομένα για τις καταναλωτικές συνήθειες, τα οποία θα μπορούν να αξιοποιήσουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Σημαντικό όφελος παρατηρείται και στη διαχείριση του χρήματος, είτε για τις επιχειρήσεις, είτε για τις Τράπεζες.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει και ο αντίλογος, με πιο σημαντικό επιχείρημα την πιθανή ενίσχυση του κοινωνικού χάσματος. Σχεδόν 1,7 δισ. άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν διαθέτουν τραπεζικό λογαριασμό και πρόσβαση σε τραπεζικές υπηρεσίες. Μια κοινωνία χωρίς μετρητά θα μπορούσε να οδηγήσει στον οικονομικό αποκλεισμό αυτών των ανθρώπων. Ένα δυσοίωνο σενάριο που σίγουρα δεν μπορεί να αφήσει κανένα αδιάφορο.
